Austrougarski period
Prvi objekat većeg kapaciteta na Jahorini je bila lovačka kuća izgrađena 1878. od strane Austrougarske buržoazije koja je lovila na Jahorini. Značajan korak na razvoju smučanja napravljen je 4. aprila 1905. godine, kada je u Sarajevu osnovan odjel Radničkog turističkog društva “Prijatelj prirode” kao ogranak društva “Die Naturfreunde”. Zimsko planinarenje, odnosno planinarenje uz upotrebu smučki postaje jedna od djelatnosti ovog naprednog društva, čije je, inače, samostalno djelovanje nastavljeno i po završetku prvog svjetskog rata. 1912. godine na je Jahorini izgrađena željeznička šumska pruga od Pala (829 m) do Poljica (1530 m) namjenjena za izvoz drveta. Ova pruga se dalje naslanjala na željeznički pravac Višegrad – Sarajevo, građen od 1901. do 1904. godine po naređenju cara Franje Josipa. Prvi svjetski rat prekinuo je aktivnosti prvih ljubitelja smučanja. No, sa završetkom ratnih razaranja, smučanje i smučari ponovo stupaju na scenu.
Period poslije Prvog svjetskog rata
Prva lovačka kuća je izgorila, a na njenom mjestu je izgrađen dom “Romanija” sa 60 ležaja, koji je 1922. godine takođe izgorio. 1923. godine, dolaze prvi ljubitelji prirodnih ljepota na planinu Jahorinu i donose prve skije. Te godine je napravljena zgrada hotela “Šator”. U hotelu je bilo oko 70 ležaja. Do hotela se dolazilo šumskim putem. Prvi drumski putni pravac ka vrhu Jahorine građen je duž trase pruge 1925. godine kada je general Đorđe Tomić za tu namjenu mobilisao vojsku i rezervu. Ovim putnim pravcem Fertineli je izvlačio drvenu građu sa Jahorine do 1936. godine. Po naređenju kralja Aleksandra, general Đorđe Tomić 1926. godine pravi zgradu Doma armije sa 80 ležaja. Godine 1933. u Sarajevu je osnovana prva samostalna smučarska organizacija pod imenom Ski-klub Sarajevo. Sve do rata 1941. godine, ovaj klub je činio značajne napore na unaprijeđenju do tada nepoznatog smučanja, kao i takmičenja u svim kategorijama. U ovom periodu odrađeno je međunarodno takmičenje u alpskim disciplinama na Jahorini. Iako su izgrađeni objekti nudili udoban smještaj, na Jahorinu su još uvijek navraćali znatiželjni posjetioci ili grupe koji su dolazili radi uživanja u prirodnim ljepotama planine sa manjim zadržavanjem. Teko je bilo sve do II Svjetskog rata kada su tada postojeći objekti uništeni i spaljeni.
Period poslije Drugog svjetskog rata
Poslije Drugog svetskog rata (1941-1945) obnovljeni su navedeni spaljeni objekti, a još 1947. godine na Jahorinu je dovedeno električno svjetlo. Izgrađen je podzemni kabal za struju i telefonske veze… i počinje izgradnja brojnih hotela: • 1950. godine napravljen je Sindikalni planinarski dom “Jahorina” sa 95 ležaja. • 1955. godine napravljen je dom “Košuta” sa 45 ležaja. • 1959. godine izgrađen je dom “Partizan” sa 120 ležaja. • 1960. godine izgrađena je vila “Bistrica” sa 44 ležaja. • 1961. godine napravljen je dom “Mladost” sa 94 ležaja. • 1975. godine napravljen je hotel “Jahorina” savremen komforan objekat sa 320 ležaja. Te iste godine dom “Košuta” je više neupotrebljiv, a vila “Bistrica” je izgorila 1974. godine Nakon II svjetskog rata omladina je već 1945. godine izgradila put od Trebevića i Pala sve do Rajske doline.
Prva žičara na Jahorini je izgrađena i otvorena 29.11.1952. godine. Polazna stanica žičare se nalazila kod hotela “Jahorina” na nadmorskoj visini 1660 m išla je do vrha 1885 m na Goloj Jahorini. Dužina žičare iznosila je 1050 m. Bio je to jednosjed sa 102 sjedišta, kapaciteta 360 putnika na sat. Od polazne stanice do vrha vožnja je trajala 8 minuta. Nakon rata formirana su planinarsko-smučarska društva, koja su se više bavila planinarstvom nego smučarstvom. Tek 1954. godine formiranjem samostalne smučarske organizacije pod nazivom Sarajevski smučarski klub, počeo je intenzivniji rad na unaprijeđenju smučarskog sporta u Sarajevu. U to vrijeme pored žičare su postojale smučarske staze dužine 3660 m. Već 1957. godine održan je III Omladinski šampionat alpskih zemalja.
Druga žičara je dovršena i otvorena 1965. godine. Ona se nalazila na polaznoj stanici Poljice na nadmorskoj visini 1530 m i išla je do 1908 m/nv na “Začarane dvore” ispod “Ogorjelice”.
Treća žičara je dovršena i otvorena 14.01.1971. godine. Ona je počinjala na polaznoj stanici od hotela “Jahorina” sa nadmorske visine 1660 m i spuštala se do 1329m/nv u mjesto Ževnje – Vrhprača. Bio je to jednosjed sa 138 sjedišta kapaciteta 100 putnika na sat. 1972. godine je izgrađen Ski lift u Rajskoj dolini. Ovaj ski lift počinje na plaznoj stanici u Rajskoj dolini na 1655 m/nv i ide do vrha 1855 m/nv na Krvavim lokvama. Ski lift kod doma “Partizan” dovršen je i otvoren januara 1976. godine. Te 1976. godine u izgradnji je “jednoužetna dvosjeda kružna žičara” sa dužinom trase 1320 m, a locirana je zapadno od žičare jedan na blago nagnutom platou kod velike krivine na Ogorjelici. U planu je bila i izgradnja ski liftova za djecu kao i žičara Pale-Jahorina. 1971. i 1972. je asfaltiran put Sarajevo – Jahorina, a 1976. je završen i put od Pala do Jahorine. Tih sedamdesetih godina na Jahorini su verifikovane smučarske staze od strane Svjetske smučarske federacije – FIS i to Staza za spust dužine 3500m, sa visinskom razlikom 887 m. Početak je na Goloj Jahorini 1777 m/mv a cilj u Vrhprači na 1090 m/nv. kao i Staze za veleslalom i slalom. Svake sezone se na Jahorini se održavaju 4-5 značajnih takmičenja sa prosječnim učešćem po 100 takmičara. Jahorina je 1974. godine bila organizator Evropskog i Svjetskog omladinskog kriterija u smučanju, što je tada predstavljalo veliku afirmaciju planine.
1975. godine u januaru Evropski kup za muškarce, kao i Svjetsko prvenstvo za žene “Zlatna lisica” jer te godine na mariborskom Pohorju nije bilo snijega. 1977. godine u kalendar FIS-a je uvršćeno takmičenje Evropskog kupa na Jahorini. Sve ovo je bio dobar uvod u organizaciju Olimpijskih igara u Sarajevu 1984. godine.
Sarajevo i Jugoslavija su od 08. do 19. februara 1984. godine bili domaćin XIV Zimskih olimpijskih igara. Taj festival mladosti i sporta ušao je u istoriju olimpijskog pokreta ne samo po mnogim rekordima koji su zabilježeni na takmičenjima, već i po onima koji su postignuti mnogo prije istinskog početka prvih zimskih olimpijskih igara održanih u ovom dijelu Evrope. godinu dana prije svečanog otvorenja XIV ZOI izgrađeni su svi potrebni objekti za njihovo održavanje, što znači da je ukupno realizovano 167 glavnih i više od 400 pomoćnih projekata. Za učešće na XIV ZOI prijavile su se reprezentacije 49 olimpijskih nacionalnih komiteta, što je bio do tada rekordan broj u istoriji zimskih olimpijskih igara uopšte. U Sarajevo je stigao rekordan broj učesnika – sportista i njihovih pratilaca – više od 2500. Sarajevska olimpijada je postala pokretač razvoja zimsko – sportskog i kontinentalnog turizma u regionu. Domaćin takmičenja na Zimskim olimpijskim igrama su bili Jahorina, Bjelašnica, Igman, Trebević, Čvrsnica i drugi planinski masivi na užem i širem sarajevskom području, kao i grad Sarajevo. U izgradnju objekata i infrastrukture na Jahorini za Olimpijske igre uloženo je ukupno 36.631.125 DEM (njemačkih maraka). Na Jahorini su organizovana takmičenja u veleslalomu, slalomu i spustu za žene.
13. februara 1984. godine na Jahorini je organizovana prva olimpijska trka u veleslalomu. Veleslalom je bila prva trka Alpskih disciplina koja je održana na Olimpijskim igrama u Sarajevu 1984. godine. Bile su ovo prve Olimpijske igre, gdje se muška i ženska takmičenja nisu održavala na istim stazama. Muški veleslalom, spust i slalom su održani na Bjelašnici.
Dan održavanja – ponedjeljak, vrijeme je bilo promjenljivo oblačno, a staza dobro pripremljena i nakrcana publikom. Staza “Olimpijski veleslalom” i danas nosi isto ime. Trku je nadgledao i sudio veliki broj Paljana, koji su bili najbrojniji na Olimpijadi. Ljudi iz Pala su dali veliki doprinos u dovođenju Zimskih olimpijskih igara u Sarajevo, zahvaljujući sportskim uspjesima, ali i odličnoj sposobnosti da organizuju brojna takmičenja koja su prethodnih godina održana na Jahorini. Trka je ostala zapamćena po velikom uzbuđenju i odličnom rezultatu dvije Amerikanke. Trijumfovala je Debbie Armstrong, ispred favorizovane Christin Cooper. Treća je bila Francuskinja Perrine Pelen. Na trci su učestvovale i četiri Jugoslovenke. Najuspješnija je bila Andrea Leskovsek, koja je trku završila na 16. poziciji. Trka je ostala još zapamćena po nekoliko izletanja sa staze, na svu sreću, sve se dobro završilo. Dodjela medalja je organizovana na platou ispred Skenderije u Sarajevu. Olimpijske igre u Sarajevu 1984. godine su bile najbolje organizovane igre do tada.
16. februara 1984. godine je održan spust. Dan prije je na Jahorini bio trening, koji je rađen pod gustom maglom. Međutim, četvrtak je donio razvedravanje. Spust je vožen na stazi “Olimpijski spust” koja i danas nosi isto ime. Najbrže su bile takmičarke iz Švajcarske. Michela Figini je trijumfovala rezultatom 01:13:36. 5 stotinki sporija je bila njena zemljakinja Maria Walliser, dok je bronzu uzela čuvena Olga Charvatova iz Čehoslovačke sa 17 stotinki zaostatka za vodećom. U trci nije učestvovala nijedna takmičarka iz Jugoslavije.
17. februara 1984. je održan slalom. Slalom je vožen na najkraćoj jahorinskoj stazi “Olimpijski slalom” koja se i danas najčešće koristi. Petak je ponovo vratio veliku maglu, pa je trka bila otežana. Zlato je osvojila Italijanka Paoletta Magoni rezultatom 01:36:47, druga je bila Perrine Pelen iz Francuske sa rezultatom 01:37:36, a treća Ursula Konzett iz Lihtenštajna – 01:37:50. Najbolja Jugoslovenka je bila Mateja Svet, koja je trku završila na 15. poziciji. Trka je ostala poznata po čak 17 izletanja u prvoj vožnji, među kojima je bila Anja Zavadlav, i 4 izletanja u drugoj vožnji, među kojima je bila još jedna Jugoslovenka Nuša Tome.
Vezani članak: Istorija skijanja na Jahorini
(fotografije iz knjige Dr. Ljuba J. Mihića “Jahorina centar za rekreaciju”)
* * * * *
Jahorina ljudima poklanja svu svoju dobrotu i ljepotu prirode kroz sva četiri godišnja doba. Jahorinske jele, smrče i borovi na svakom koraku dočekuju posjetioca i pune mu pluća čistim planinskim vazduhom. Na jesen bukva, hrast i javor pokažu svoje crvene, narandžaste i žute boje, a snijeg počinje pokrivati jahorinske vrhove najavljujući zimu. Kad zima dođe planina počinje da sija u punom sjaju. Hiljade skijaša, avanturista i turista kreće se Jahorinskim stazama. Svi su dobrodošli na Jahorinu i na njoj za svakog ima mjesta.
Najviši vrh planine je na Goloj Jahorini – Ogorjelica (1916 m nadmorske visine). Na mjestu je uticaja mediteranske i kontinentalne klime, što stvara uslove za mnogo snježnih dana. Jahorina se može pohvaliti prvorazrednim alpskim i nordijskim stazama za dnevno ili noćno skijanje. Staze su prilagođene kako za početnike tako i za ljubitelje ekstremnijeg skijanja. Pored toga izdvaja se i panoramska vožnja gondolom ili šestosjedom, a planina je uređena po standardima svjetskih skijališta te se može pohvaliti i ski liftovima, školama, rentalima i luksuznim hotelima sa bogatom gastro ponudom i dobrim noćnim provodom. Ovo je planina na kojoj su održane XIV zimske olimpijske igre, te je sigurno najznačajnija turistička destinacija opštine Pale i Republike Srpske.
JAHORINA LJETI – Jahorina ljudima poklanja svu svoju dobrotu i ljepotu prirode kroz sva četiri godišnja doba. Relativno svježe jahorinsko proljeće i ljeto predstavljaju pravi predah i sklonište od gradske vreve i vrućine. Jahorinske jele, smrče i borovi na svakom koraku dočekuju posjetioca i pune mu pluća čistim planinskim vazduhom. Zelenilo trave, ljekovito bilje i planinsko cvijeće svojim bojama stvaraju jedinstven pejzaž i praznik za oči. Jahorinski potoci tutnje planinom noseći sa sobom otopljeni snijeg, hraneći zemlju i pojeći mnoge divlje životinje. Najviši vrh planine je na Goloj Jahorini – Ogorjelica (1916 m nadmorske visine).
Ljetni i zdravstveni turizam na planinama postaje veoma aktuelan – prije svega zbog prijatnije klime. Planinske staze, planinarenje, biciklizam, panoramska vožnja žičarom ili gondolom, branje ljekobilja, paraglajding, paintball, sport i rekreacija, tereni za fudbal, mali fudbal, košarku, odbojku, rukomet i tenis, plivanje u bazenima, uživanje u wellness&spa centrima, uživanje u bogatoj gastro ponudi, vožnja četverotočkašima, ljetno sankalište (tubing), tower, loopster, skydive i jedan od najdužih planinskih bobova u Evropi (alpine coaster) samo su neki od sadržaja koje Jahorina nudi ljeti zbog čega je sigurno najznačajnija turistička destinacija opštine Pale i Republike Srpske.
* * * * *
Jahorina, olimpijska kraljica zimskih sportova, novu zimu/sezonu dočekuje kao najmoderniji ski centar u Jugoistočnom dijelu Evrope. Nova kabinska gondola Poljice, do sada neviđena na našim prostorima čiji dizajn potpisuje italijanska dizajnerska kuća Pininfarina, predstavlja najznačajniju investiciju u nizu noviteta. Sa povećanim kapacitetom na 3.600 skijaša na sat, svjetlosnim efektima i toplom vezom koja je povezuje sa Olimpijskim barom, gondola je dostupna za dnevno i noćno skijanje kao i za panoramsko razgledanje. Dvije potpuno nove šestosjedne žičare i dva nova ski lifta zaokružuju ponudu ovog ski centra na ukupno 24 ski staze dužine 47 km ski staza povezanih u jedinstvenu cjelinu sa 16 instalacija vertikalnog transporta ukupnog kapaciteta 28.800 skijaša na sat. Uz pomenutih 47 km idealno pripremljenih alpskih ski staza, po najvišim svjetskim standardima Jahorina raspolaže i sa 10 km staza za nordijsko skijanje. Skijaši mogu izabrati skijanje na plavim stazama koje su ekvivalent za lake staze, crvenim stazama, koje predstavljaju staze srednje težine, kao i na crnim, odnosno, teškim stazama koje su prilagođene najiskusnijim i najspretnijim skijašima, te je broj istih znatno manji u odnosu na druge dvije kategorije, odnosno, boje staza. Kao što skijaši imaju preferencije po pitanju staza niz koje se spuštaju, oni imaju i preferencije kada je u pitanju vertikalni transport, no izbor je zaista veliki, pa tako on može da bude gondola, šestosjed, sidro, a za one manje spretne, skijaški tepisi.
Sa najvećim vrhom Ogorjelica smještenim na 1916m iznad nivoa mora, Jahorina se nalazi u nizu dinarskih planina koje se pružaju pravcem sjeverozpad-jugoistok i svojim vijencem čine granicu između Jadranskog mora i kontinentalnog zaleđa. Zbog takvog položaja na Jahorini se sukopljavaju tople mediteranske sa hladnim kontinentalnim vazdušnim masama što izuzetno pogoduje velikim količinama sniježnih padavina, te je stoga na Jahorini prosječan broj dana sa sniježnim pokrivačem preko 145, dok visina istog može narasti i do čak 5m. Desetogodišnji prosjek visine sniježnog pokrivača u februaru iznosu 106cm, koji se najčešće formira već u oktobru, i zadržava do maja naredne godine.
Tokom ljetnjeg perioda, , Ova moćna planina dinarskog planinskog masiva ima veoma povoljnu klimu sa prelijepim proljećem i ljetom, tokom kojih je prekrivena je zelenom travom I raznovrsnim ljekovitim biljem, dok se od rastinja na njoj mogu vidjeti bukva, jela, smrča, javor, kao i veliki prostrani pašnjaci i livade. Takva klima pruža odlične uslove za pripreme raznih sportista, te za goste koji boluju od bolesti respiratornih organa, kao i za sve ostale koji žele da uživaju u svim netaknutim poklonima veličanstvene prirode i opojnom mirisu šume i njenih plodova.
Sa najvećim vrhom Ogorjelica smještenim na 1916m iznad nivoa mora, ova moćna planina dinarskog planinskog masiva, nalazi se na spoju hladne kontinentalne i tople mediteranske klime. Takva klima pogoduje velikim količinama sniježnih padavina pa je na Jahorini prosječan broj dana sa snježnim pokrivačem preko 145, a visina sniježnog pokrivača može narasti i do 5m. Sarajevo glavni grad BiH, ujedno je i najbliži veliki grad, od čijeg se međunarodnog aerodroma do Jahorine može doći na dva načina. Prvi vodi preko Istočnog Sarajeva (put dužine 31 km) a drugi preko Pala (put dužine 37 km). Udaljenost Jahorine od Banjaluke iznosi 210 km, Ljubljane 540 km, Podgorice 260 km, Zagreba 400 km, te od Beograda 320 km. Jahorina je od Banja Luke udaljena 210 km, Ljubljane 540 km, Podgorice 260 km, Zagreba 400 km a od Beograda 320 km.
Kao jedna od pozornica zimskih Olimpijskih igara koje su se davne 1984. godine održale u Sarajevu, na njenim “daskama” nastupala su se tada najpoznatija skijaška imena. Davne 1984. godine Jahorina je bila jedna od pozornica zimskih Olimpijskih igara koje su se tog februara održavale u Sarajevu. Na jahorinskim stazama takmičila su se tada najpoznatija skijaška imena. Jahorina je te godine bila simbol prijateljstva i mira, planina koja je promovisala sve vjere, kulture i tradicije što i danas radi. Bogata istorija koja se njeguje i promoviše, nadograđena najmodernijom skijaškom infrastruktutrom plasirala je ovu olimpijsku planinu na sami vrh skijaških destinacija šireg regiona, te velikog dijela Evrope. Ona predstavlja nezaobilaznu destinaciju na mapi ljubitelja snijega i zimskih sportova iz cijelog svijeta, pa je tako u toku zimske sezone posjeti i do 265.000 skijaša. U toku skijaške sezone 2020/2021 već 77. dana skijanja planinu je posjetilo preko 150.000 skijaša, iz svih krajeva svijeta. Uz lokalne, najveći broj posjetitelja dolazi iz Srbije, Hrvatske, Crne Gore, te Slovenije, a veliki broj istih dolazi iz zemalja kao što su Turska, Ujedinjeni Arapski Emirati, Njemačka, Austrija, Italija, pa čak i Rusija, Singapur i Velika Britanija. Jahorina je planina za apsolutno svaku starosnu dob, ali se mahom smatra idealnim mjestom za zimski odmor porodica, pa tako najveći procenat posjetitelja odgovara starosnoj grupi od 15 do 45 godina starosti, praćeni dječijom kategorijom, te kategorijom seniora, koji vrlo rado svoje pozne radne te penzionerske dane provode na svježem vazduhu i snijegu. Planina raspolaže zaista velikim brojem smještajnog kapaciteta, kako hotelskog, tako i privatnog, što omogućava da se brojka od skoro četvrtine miliona posjetitelja tokom svake sezone udobno smjesti i izabere onaj koji je baš po njegovom ukusu.
Profesionalni skijaši i danas biraju Jahorinu kao idealnu destinaciju za pripreme i treninge, dok je čak 11 homologovanih ski staza čini spremnom za ponovnu organizaciju najvećih takmičenja svjetskog ranga. Jedina planina na svijetu sa privilegijom da njene staze nose ime najpoznatijeg tenisera Novaka Đokovića, te eminentnog svjetskog reditelja, Emira Kusturice, ujedno je jedinstvena jedinstvena je i po čak 5 km ski staza pripremljenih za noćno skijanje. Kultna ski staza, Olimpijski Spust, je nakon više od 30 godina ponovo dostupna za skijanje i testiranje olimpijskih skijaških rekorda.
Dok iskusni skijaši biraju crne staze i uživaju u adrenalinu koji pruža planina, početnicima su na raspolaganju tri moderno opremljena ski poligona, dok su za najmlađe skijaše pripremljena dva ski vrtića, opremljena pokretnom trakom, tjubing stazom i mnogobrojnim zabavnim sadržajima, gdje mogu napraviti svoje prve skijaške korake i beskrajno se zabaviti na snijegu. Ski vrtići su najadekvatniji za mališane i početnike, jer tu mogu napraviti svoje prve skijaške korake i beskrajno se zabaviti na snijegu. U tu svrhu, napravljeni su skijaški tepisi, idealni za djećije vrtiće na snijegu. Uz profesionalne učitelje ski i snoubord škole „Olimpijski centar“ ćete skijanje i bordanje definitivno uvrstiti u omiljeni sport i brže nego što mislite da je moguće uspješno i hrabro osvojiti čak i crne staze.
Jahorina je ski centar poznat po dobroj zabavi, velikim koncertima najvećih muzičkih zvijezda regiona, muzičkim festivalima i predstavama. Fenomenalan provod i domaćinski pristup gostima, odlična gastro i wellness ponuda je karakteristična za ovu planinu, omogućava posjetiocima da se sa planine vrate puni utisaka i gotovo uvijek, očarani svim što Jahorina nudi, sa radošću i nestrpljenjem ponavljaju svoju posjetu.